همانندی های آوستا و قرآن

تشابه آیین زردشت با اسلام

دکتر فاروق صفی زاده

ماهنامه سراسری تخصصی، آموزشی، پژوهشی، تحلیلی پادنگ
سال دهم، شماره های 105 تیر و 106 مرداد 1392 ص 7

تشابه خیلی زیادی میان دین باستانی ایرانی، با اسلام، در همه جنبه ها، هیچ جای تردیدی در بیگانه نبودن اسلام باقی نمی گذاشت. چه اشکال داشت به جای آهورامزدا، (الله) بگویند. مگر خدا هم با خدا فرق می کرد؟ جای زردشت (ع) نیز که در دل و در نظرشان خالی بود. شیطان در برابر اهریمن، قرآن و آوستا، در دین جدید نیز، مثل دین کهن، هم وضو می گرفتند و هم نماز پنجگانه می خواندند. هفده رکعت در روز. گرچه مانوی ها هر روز چهارگاه نماز می خواندند و پیش از هر نماز وضو می گرفتند و در صورت نبود آب تیمم می کردند. در هر حال اختلافی نبود. بیشتر نماز را تکلیف عمومی می دانستند و به گناه و خطای خود اعتراف می کردند و از خدا آمرزش می طلبیدند و زکات می دادند. صدقه از واجبات بود. (آرتورکریستن سن، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه¬ی رشید یاسمی، 126 تهران، 1345 انتشارات ابن سینا)، آورندگان دین جدید نیز همین ها را می¬گفتند.
همچنین مسطح شدن زمین در آخرالزمان، بقای روح، معاد جسمانی پس از مرگ، روز قیامت، کشیدن اعمال خوب و بد در ترازو، به وسیله ملایکه¬ی سبز پوش، سپس رفتن از روی پل چینوت (صراط) به سوی بهشت یا دوزخ و مانند این¬ها، در دین زرتشتی، به اعتقادات و معاد و جریانات بعدی آن در دین نو شباهت داشت. اوراد، ادعیه، روزه، جهاد، حجاب زنان که مردم از دیرباز با آنها سر و کار داشتند. نماز خانه(مزگت) با آن گنبد و مناره، که از ویژگی های سرزمین های گرمسیری است، در دین جدید، خیلی بیشتر از دین کهن جدی گرفته م شد و اعتماد جلب می کرد.
• در دین نو هم، ائمه¬ی دین وجود داشتند که می توانستند همچون ایزدان، واسطه هایی بین بندگان گناهکار و خدای بخشنده و مهربان باشد.
زیارتگاه های چند هزار ساله مانند آذر گشسب و آذر برزین و آذر فرنبغ در کردستان، فارس و خراسان، و معبد آناهیتا در کنگاور و بسیاری دیگر. زیارتگاه های فرعی وجود داشتند که به زودی زیارتگاه های جدید می توانست جای آنها را بگیرد.
• وجود تشابه دیگری بین دین باستانی ایران و دین اسلام وجو داشت؛ مثل تحریم پوشیدن ابریشم، باز شدن معجزه آسای سینه¬ی محمد (ص) توسط ملایکه، برای تطهیر آن و باز شدن سینه حضرت زردشت (ع) توسط فرشتگان و معراج زرتشت (ع) و ربط دادن آن به معراج محمد (ص)، حرام بودن ایستاده ادرار کردن، عذاب شب اول مردان گناهکار و بسیاری دیگر از این قبیل.
• گلدزیهر، محقق نامدار آلمانی، در تتبعات اسلامی خود، تاثیر مستقیم زردشت را در دین اسلام مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه می رسد که موروثی شدن سلطنت (به صورت خلافت و امامت) در خانواده¬ی محمد، اتحاد دین و دولت، آداب مذهب، پل صراط و مبحث طهارت و نجاست، مستقیماً از دین زردشت اخذ شده است.
لویی ماسینون می نویسد:
((بهشت، دوزخ و معاد، که عقیده زردشتی است نیز، از طریق دین یهود در اسلام موثر افتاده و جالب آن است که لفظ پردیس، یعنی باغ ایرانی یا بهشت، در عربی به فردوس تبدیل شده است. مسجد به طوری که گفته شد، از مس گت(مزگت) پهلوی اخذ شده(در زبان های کردی هنوز مزگت کاربرد دارد)، و جالب است که تعداد نمازهای زردشتیان و مسلمانان هر دو پنج است و موقع انجام آنها نیز یکی است. نجس شمردن زنان حیض و لزوم تطهیر، از ویژگی های دین زردشتی بوده است.
نماز های پنج گانه
پنج نماز روزانه در دین زردشت، بر هر ایرانی در پنج وقت، به خصوص شبانه روز واجب شده است.
این عدد پنج در اوقات نماز مسلمان ها به درجه¬ی زیادی موثر واقع شده است.
• گلدزیهر در کتاب تاثیر زردشت بر اسلام، مینویسد
(( عده ی تکرار عبادت روزانه ی اسلام، که در اثر سرایت دین یهود و نصارا است، منشاءش از دین ایرانیان است. نمازی که محمد (پیغمبر اسلام) معین کرده بود، در ابتدا بر دو حصه¬¬ی روز معین شده بود، پس از آن نماز سومی هم در قرآن برای قسمت سوم روز، که آن را خود محمد (میانه = الوسطی) نامید، افزوده شده است. در کتاب مشکوۀ المصابیح (جلد اول، باب چهارم، فصل نماز) که در آن سه قوت نماز یومیه، که در اوایل اسلام، مقارن اوایل نزول قرآن مقرر شده بود ذکر شده است.
این امر صدق رسالت زردشت (ع) را اثبات می نماید. زیرا که هیچ پیغمبری دین جدیدی وضع ننموده، بلکه هریک از پیغمبران، چنان که از قرآن مستفاد می شود، تبعیت پیغمبران دیگر نموده است.
آفرینگان، نمازهای مرسومه ای هستند که روءسای دین، در مواقع مخصوصه، برای یادآوری ارواح مردگان عزیز و یا به قصد استعانت از ایزدان موکل تلاوت می کنند.
• دو گوهر و نیروی جهانی
در گاتا، کهن ترین متن آوستا، زردشت می فرماید:
((آن دو گوهر دیرینه، که در پندار جنابه آشکار شده اند، خوبی و بدی در اندیشه و گفتار و کردار است و از میان این دو، دانا نیک را برگزیند و نادان زشت را. در آغاز هنگامی که این دو گوهر، به یکدیگر پیوستند، زندگی و مرگ را پدید آورده اند. از این روی در پایان جهان، دروغ پرستان گرفتار بدترین زندگی و پیروان راستی از نیکوترین جا برخوردار خواهند گردید.))
از میان این دو گوهر جنابه، دروغ پرست زشت ترین کردار را پسندید و پیرو راستی خرد پاک را، که به زیور ایزدی آراسته است، برگزید.
• مسأله خیر و شر که در گاتا آمده، در انجیل و قرآن و تورات نیز آمده است. راه شیطان و ضلالت در برابر راه راست. همان گونه که در قرآن مجید، سوره ی، 15 آیه¬ی 42 به این مسأله اشاره شده است. همچنین در سوره¬ی 90 آیه¬ی 7 تا، 10 عقل و ادراک و خطا و تاریکی بحث شده که در خدا و شیطان نمود پیدا کرده است.
طبیعت، بر پایه¬ی گاتاهای زردشت (ع)، مرکب از اضداد و مخالفات و مملو از معارضات و منافیات و مجمع مغایرات و مباینات و منشاء منافرات و مصادماتی است که هر ک در قسمت و نوبت خود، کار مهمی را انجام داده و صورت داده و در تکوین و بقا و تنظیم و تمشیت عالم مدخلیت تمام دارد. ما نور را از ظلمت و حرارت را از برودت و عشق و محبت را از بغض و عداوت و نعمت سلامت و صحت را از ابتلای به ناخوشی و کسالت و دانایی را از جهالت و سرانجام هر چیزی را از ضد و نقیض آن احساس و ادراک می نماییم. در قرآن نیز به این اصل گاتاها اشاره شده است.
• خدای بزرگ هر چیزی را جفت آفرید. سوره 23 آیه¬ی 36 و 40
عوامل سریه و محرکات باطنیه و اسباب خفیه، گاهی غفلتاً مبادرت به خوبی و ارتکاب بدی را ر نفس ما الهام و در خیال ما القاء می نماید. این اسباب و محرکات، به عبارت قرآنی ملک و شیطان نامیده شده اند و به سبب ملازمت و معیت و ربط و نسبت میان خوبی و بدی، زردشت (ع) آنها را د رکلمات خود و از روی تمثیل و تشبیه به دو گروه توأم تعبیر نموده و در مقایسه ی آنها، به روشنی و تاریکی و به راستی و دروغ و به زندگی و مرگ، برای مبالغه، گوهر خوبی و بدی نامیده شده اند. باید دانست که این تشبیه با مضامین کتاب مقدس و قرآن مجید هم موافقت داشته و در این کتاب ها، روشنی به خوبی و تاریکی به بدی تشبیه و تاریکی کنایه از گناه و بدی شده است. (نک: کتاب اشعیا، باب پنجم و آیه¬ی بیستم قرآن، سوره شصت و هفتم، آیه¬ی هشتم و کتاب ایوب، باب ن.زدهم و آیه¬ی هشتم قرآن، سوره¬¬ی 24 آیه¬ی 40)
• ادراک خدا
پیغمبران و مصلحان بسیاری، از برای نوع بشر فرستاده شده، لیکن چون عموم مردم ادراک مقام ربوبیت را فراموش و از فهم رتبه¬ی الوهیت غفلت نموده، شرک در ته دلها ریشه دوانیده و اثر آن به همه جا رسیده بود. در چنین حال، زردشت پیغمبر و مصلح ظهور و شروع به تبلیغ نموده؛ دیوها یا خدایان گوناگون طبیعت ، که مردم که آن زمان پرستش می نمودند، خدایان باطل خواند، اینگونه سخنان، بیانات تازه ای بود که در نخستین بار، در کشور ایران اظهار گردید. به هر حال مردم را از پرستش خدایان متعدد منع و به نیایش و اطاعت خدای بزرگ (آهورامزدا)، یکتا آفریننده همه آفریدگان امر فرمود و به طور واضح و صریحف به آنها فهمانید که خدا محسوس حواس ظاهره و مردک حواس باطنه¬ی ما نبوده، چشم سر و حس بصر، از دیدن او عاجز و عقل و وهم و خیال از ادراک کنه ذات و حقیقت صفات او قاصر و ذات اش محدود به حدود و جهات و محاط ماده و مادیات نخواهد بود.
معرفت حقیقی خدا، که از مضمون آیات مذکور است، با بیانات زردشت (ع) در این باب موافقت تمام دارد، (همچون، سوره ششم، آیه¬ی 162) این است: (( خدا پرورگار شما نیست، هیچ معبودی مگر او و امر است آفریننده¬ی هر چیز، پس پرستش کنید او را و او کارساز هر چیز است. نمی یابد او را چشم ها و او می یابد چشم ها را و او چیزهای دقیق را دریافت می کند و آگاه است.))
همین مضامین در یسنا، باب 31 آیه¬ی هشتم اینگونه آمده است: ای مزدا آهورا، هنگامی که دریافتم تویی آغاز، که تویی انجام، که تویی شایان پرستش، که تویی پدر منش پاک، که تویی آفریننده¬ی راستی و درستی، که تویی داور دادگر کارهای روزهای زندگانی ما، پس دیده خود را جای تو ساخته ام.
• نعوت خدا
درباره¬ی خدا در آوستا و قرآن این گونه آمده است
او برترین تمام موجودات است (یسنا/ باب 44/ آیه¬ی 7).
او بهترین موجودات است (یسنا/ باب 28/ آیه¬ی 8).
او قادر و قاهر است (یسنا/ باب 43/ آیه¬ی 4).
ذات اش محل حدوث حوادث نیست (یسنا/ باب 31/آیه¬ی 8، باب 45/ و آیه¬ی 10).
او آفریننده همه¬ی موجودات است(یسنا/ باب 45/ آیه¬ی 6).
او اول بلا اول است(یسنا/ باب 28/ آیه¬ی 3).
او است فاروق میان حق و باطل (یسنا/ باب 44/ آیه¬ی 15).
او است نیاز و حاجت (یسنا/ باب 46/ آیه¬ی 9).
او است آفریننده¬ی جان و وجدان و قلب و ضمیر انسان (یسنا/ باب 31/ آیه¬ی 11).
او است اکرم الکرمین و ارزق الرازقین (یسنا/ باب 28/ آیه¬ی 5/ یسنا/ باب 33/ آیه¬ی 1/ یسنا/ باب 48/ آیه¬ی 3).
او است آفریننده¬ی آب و درختان و هر چیزی (یسنا/ باب 44/ آیه¬ی 5-8 و باب 51/ و آیه¬ی 7).
او به خواست خود فرمانروایی می کند (یسنا/ باب 53/ آیه¬ی یکم).
او ست خدای هستی (یسنا/ باب 28/ آیه¬ی 7).
اوست دانا ( یسنا/باب 29/ آیه¬ی 6/ باب 45/ و آیه¬ی 3/ باب 48).